Sữa mẹ là nguồn cung cấp dinh dưỡng tối ưu cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Nuôi con bằng sữa mẹ còn là một nhân tố quan trọng giúp bé yêu thông minh hơn, trong sữa mẹ có chứa hầu hết các chất đề kháng và dưỡng chất có thể đáp ứng đầy đủ nhu cầu của bé. Việc cho con bú sữa mẹ mang lại những lợi ích sức khỏe quan trọng đối với cả mẹ và bé.
Nuôi con bằng sữa mẹ có ý nghĩa hết sức quan trọng trong việc tăng cường sức khỏe của bà mẹ và trẻ em, đồng thời thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Theo tạp chí Lancet 2016 nuôi con bằng sữa mẹ giúp giảm chi phí y tế và góp phần tạo nên một lực lượng lao động chất lượng hơn. Trẻ không được bú sữa mẹ có nhận thức thấp hơn và cái giá phải trả cho nhận thức thấp hơn là khoảng 300 tỷ đô la Mỹ mỗi năm, chiếm 0,49 tổng thu nhập quốc dân. Nghiên cứu gần đây của các nhà kinh tế học y tế hàng đầu ở Đông Nam Á, ước tính nuôi con bằng sữa mẹ tối ưu có thể tiết kiệm được 23,36 triệu đô la Mỹ chi tiêu cho hệ thống y tế mỗi năm do điều trị các bệnh nhi, đồng thời tránh thất thoát khoảng 70,4 triệu đô la Mỹ quỹ lương hàng năm nếu cải thiện được khả năng học tập của trẻ em ở Việt Nam. Một phân tích mới chỉ ra rằng chỉ cần đầu tư mỗi năm 4,70 đô la Mỹ cho một trẻ sơ sinh là đã giúp tăng tỷ lệ nuôi con hoàn toàn bằng sữa mẹ đối với trẻ dưới sáu tháng tuổi lên 50% đến năm 2025. Tại Việt Nam, cải thiện nuôi con bằng sữa mẹ có thể cứu 2.011 trẻ em mỗi năm, góp phần quan trọng vào việc giảm tỷ lệ tử vong trẻ em dưới năm tuổi. Tuy nhiên, hiện nay, ở nước ta mới chỉ có 24,3% bà mẹ cho con bú hoàn toàn sữa mẹ trong giai đoạn quan trọng này.
1. Cách thức và lợi ích của việc nuôi con bằng sữa mẹ
Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo rằng nên cho trẻ bú sớm trong vòng 1 giờ sau khi sinh và nuôi trẻ hoàn toàn bằng sữa mẹ trong 6 tháng đầu, cho trẻ ăn bổ sung từ tròn 6 tháng tuổi kết hợp với bú sữa mẹ đến 24 tháng tuổi.
Nuôi con bằng sữa mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu là chỉ cho trẻ bú mẹ mà không cho ăn, uống bất cứ thức ăn, đồ uống nào khác kể cả nước chín, trừ các trường hợp phải uống bổ sung các vitamin, khoáng chất hoặc thuốc theo chỉ định của bác sĩ. Sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng hoàn hảo, đáp ứng đủ nhu cầu trẻ trong 6 tháng đầu.
Nuôi con hoàn toàn bằng sữa mẹ trong 6 tháng đầu đời có vai trò vô cùng quan trọng đối với sự phát triển toàn diện của trẻ. Trong sữa mẹ có chứa các chất đề kháng và dưỡng chất, các chất này đáp ứng đầy đủ các nhu cầu thay đổi của bé và bảo vệ bé khỏi viêm nhiễm và bệnh tật. Trẻ được nuôi dưỡng đầy đủ hoàn toàn bằng nguồn sữa mẹ trong 6 tháng đầu đời sẽ phát triển toàn diện cả về thể lực và trí tuệ, sức đề kháng tốt, phòng ngừa các bệnh nhiễm trùng, nhiễm khuẩn, nhất là tiêu chảy và nhiễm khuẩn hô hấp.
Cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu không chỉ có lợi cho trẻ, mà còn có lợi cho bà mẹ trên nhiều phương diện. Cho trẻ bú sớm ngay sau khi sinh giúp xổ rau và giảm nguy cơ chảy máu sau đẻ cho mẹ, kích thích co hồi tử cung tốt; Trẻ bú ngay và thường xuyên kích thích tăng cường sản xuất sữa, giúp phòng cương tức sữa cho mẹ, liên kết tình cảm mẹ con. Các bà mẹ nuôi con bằng sữa mẹ có thể giảm nguy cơ mắc các bệnh sau: Tiểu đường type 2, Ung thư buồng trứng, Ung thư vú, Thiếu máu do thiếu sắt, Loãng xương, Trầm cảm sau khi mang thai… Nuôi con bằng sữa mẹ làm chậm có kinh trở lại, giúp mẹ tránh nguy cơ mang thai và thực hiện kế hoạch hóa gia đình.
Lợi ích kinh tế từ nuôi con bằng sữa mẹ là giảm nguy cơ bệnh tật cho cả mẹ và bé, giảm các chi phí y tế phát sinh.
2. Về cách thức chăm sóc nguồn sữa mẹ và cải thiện tình trạng ít sữa, mẹ cần chú ý:
2.1. Cách cho con bú đúng cách
Thời điểm cho con bú: Tốt nhất, ngay sau khi sinh trong vòng một giờ đầu người mẹ nên cho trẻ bú, bú càng sớm càng tốt. Vì sữa mẹ tiết ra theo phản xạ (Prolactin, Oxytoxin), bú sớm có tác dụng kích thích bài tiết sữa sớm, trẻ được bú sữa non – sữa non có nhiều chất dinh dưỡng quý, có nhiều kháng thể sẽ phòng bệnh được tốt. Động tác bú có tác dụng co hồi tử cung, cầm máu cho người mẹ sau đẻ và giúp mẹ bài tiết sữa sớm.
Không nên cho trẻ ăn những thức ăn hay đồ uống khác, đặc biệt là sữa ngoài (sữa bột) và không cho trẻ bú bình trước khi cho trẻ bú mẹ và khi sữa chưa về. Số lần trẻ bú không gò bó theo giờ giấc mà tùy thuộc vào nhu cầu của trẻ. Ban đêm vẫn cho trẻ bú nếu trẻ khóc đòi ăn. Ở những bà mẹ ít sữa, nên cho trẻ bú nhiều lần để kích thích bài tiết sữa tốt hơn. Nếu trẻ đi tiểu ít nhất 6 lần trong vòng 24 giờ, đó là dấu hiệu của trẻ bú đủ. Nếu trẻ đi tiểu dưới 6 lần trong ngày cần cho trẻ bú nhiều hơn hoặc người mẹ cần xem lại kỹ thuật cho con bú có đúng hay không.
Tư thế cho con bú: Khi cho trẻ bú, người mẹ ở tư thế thoải mái, có thể nằm hoặc ngồi cho bú, để toàn thân trẻ sát vào người mẹ: miệng trẻ ngậm sâu vào quầng đen bao quanh núm vú để động tác bú được tốt hơn. Thời gian cho bú tùy theo đứa trẻ. Cho trẻ bú đến khi trẻ no, tự rời vú mẹ. Sau khi bú xong một bên, nếu trẻ chưa đủ no thì chuyển sang vú bên kia để đảm bảo trẻ được bú cả sữa đầu và sữa cuối giàu dinh dưỡng.
Thời gian trẻ cai sữa: Cho trẻ bú sữa mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu, ngay cả khi trẻ bị tiêu chảy, vẫn tiếp tục cho trẻ bú. Trẻ đẻ non yếu không mút được vú mẹ, hoặc trường hợp mẹ bị ốm nặng, bị mắc một số bệnh không cho trẻ bú được, cần vắt sữa cho trẻ ăn bằng cốc. Nên cho trẻ bú đến 24 tháng tuổi hoặc có thể lâu hơn, không cai sữa cho trẻ trước 12 tháng.
Cho trẻ bú đúng cách, bú sữa mẹ hoàn toàn, hạn chế cho bé bú kết hợp cả sữa công thức, cho bé bú đến khi mẹ cạn sữa. Với những mẹ vốn ít sữa, hãy kiên nhẫn cho bé bú đến khi nào bé tự nhả vú mẹ. Nếu được, mẹ hãy cho bé bú cả 2 bên ngực trong mỗi lần.
Mẹ cần nghỉ ngơi đủ và để tinh thần thư thái: không tạo nên quá nhiều áp lực cho bản thân, mẹ cần tin tưởng mình sẽ có đủ sữa cho con
2.2.Bảo vệ nguồn sữa
Trong thời kỳ mang thai: Muốn có sữa cho con bú thì người mẹ ngay trong thời kỳ có thai cần được ăn uống đầy đủ các chất dinh dưỡng, có chế độ nghỉ ngơi, lao động hợp lý, tinh thần thoải mái, giúp người mẹ tăng cân tốt (10-12kg), tăng cân là nguồn dự trữ mỡ để sản xuất sữa sau khi sinh.
Sau khi sinh con: Khi cho con bú, điều trước tiên cần phải quan tâm là người mẹ cần phải ăn đủ, uống đủ, ngủ đẫy giấc và tinh thần thoải mái. Người mẹ nên ăn bổ dưỡng, khẩu phần ăn cần cao hơn mức bình thường. Hàng ngày ăn thêm vài bát cơm, một ít thịt, cá, trứng hoặc một ít rau đậu, ăn thêm quả chín để có đủ vitamin. Các món ăn cổ truyền như cháo chân giò gạo nếp, ý dĩ thường có tác dụng kích thích bài tiết sữa. Khẩu phần ăn của bà mẹ cho con bú hàng ngày cần lượng thực phẩm bao gồm: ngũ cốc 450-500g, trứng 40-50g, đậu và chế phẩm từ đậu 50-100g, cá và thịt từ 80-100g, rau từ 300-400g, hoa quả từ 100-200g, dầu mỡ 20g. Một ngày, ăn 3 bữa chính và 2 bữa phụ, hạn chế ăn đồ nướng và rán. Người mẹ cần uống nhiều nước từ 2,0-2,5 lít/ngày (8-10 cốc) để lượng sữa tiết ra nhiều hơn (vì trên 85g nước trong 100 ml sữa mẹ) nên dùng sữa, nước trái cây, nước rau luộc, nước đun sôi để nguội.
Thực phẩm cần hạn chế: Trong thời gian nuôi con bú hạn chế uống nước trà, nước ngọt có ga, uống rượu, cà phê, các loại gia vị (hành, tiêu, ớt, tỏi,..). Cần có chế độ nghỉ ngơi hợp lý, tránh lo lắng, buồn phiền, giận dữ, mất ngủ. Khi cho con bú, nếu phải dùng thuốc phải hỏi ý kiến của thầy thuốc, không được tự động dùng thuốc vì có thể nguy hại cho con và có thể làm cạn nguồn sữa.
Mẹ cần nghỉ ngơi đủ và để tinh thần thư thái: không tạo nên quá nhiều áp lực cho bản thân, mẹ cần tin tưởng mình sẽ có đủ sữa cho con.
Bổ sung đầy đủ chất dinh dưỡng. Khẩu phần ăn cần tăng thêm khoảng 350Kcal/ ngày, tương đương khoảng 1/4 lượng thức ăn so với ngày thường. Bữa ăn của mẹ cần đảm bảo đủ 4 nhóm thực phẩm. Nhóm chất bột đường( cơm, khoai, bánh mì, bún phở…); Nhóm chất đạm (thịt, cá, trứng, sữa, tôm cua…..); nhóm chất béo (dầu, mỡ, bơ, lạc….); Nhóm Vitamin và khoáng chất (rau xanh, quả chín). Mỗi bữa ăn mẹ nên ăn thêm một bát cơm hoặc một củ khoai cùng ít thịt cá, trứng, đậu đỗ, rau củ và quả chín….
Nên ăn nhiều bữa và ăn nhiều hơn bình thường; Không nên ăn các loại thức ăn nhiều gia vị (ớt, tiêu, hành tỏi); Không uống rượu, cà phê và hút thuốc lá.Cung cấp đủ lượng nước cần thiết cho cơ thể mỗi ngày (1,5 đến 2 lít/ngày), có thể là uống sữa hay nước ép trái cây đều rất tốt trong thời gian cho bé bú, uống đủ nước giúp cơ thể mẹ tiết ra nhiều sữa cho bé hơn.
Chỉ dùng thuốc khi có sự hướng dẫn của bác sĩ. Sau 6 tháng tránh thai tự nhiên, người phụ nữ có thể sử dụng một biện pháp tránh thai, nhưng không nên sử dụng thuốc uống tránh thai có Estrogen. Thay vào đó, có thể sử dụng thuốc có Progestogen vì không ảnh hưởng tới quá trình tạo sữa.
Việc nuôi con bằng sữa mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu và tiếp tục cho con bú đến 2 tuổi có ý nghĩa rất quan trọng đối với sự phát triển của trẻ. Gia đình và cộng đồng cần nhận thức đúng đắn vấn đề nuôi con bằng sữa mẹ và tạo điều kiện hỗ trợ cho các bà mẹ nuôi con bằng sữa mẹ thành công./.